Bilirkişi İncelemesi,Bilirkişi Raporuna İtiraz ve Bilirkişinin Sorumluluğu (Medeni Usul Hukuku)

                                               BİLİRKİŞİ İNCELEMESİ

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi İncelemesi- Bilirkişiye başvurulmasını gerektiren haller

                        MADDE 266- (1) Mahkeme, çözümü hukuk dışında, özel veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde, taraflardan birinin talebi üzerine yahut kendiliğinden, bilirkişinin oy ve görüşünün alınmasına karar verir. Hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukuki bilgiyle çözümlenmesi mümkün olan konularda bilirkişiye başvurulamaz.

            Hakimin mesleği gereği bilmesi gereken konularda hakimin hukuku resen uygulama ilkesi uyarınca bilirkişiye başvurması mümkün değildir.

            Bilirkişiye başvurmak genel kural gereği takdiri olmasına rağmen bazı hallerde zorunludur. Bu haller kanundan doğar.

            Örneğin: Kamulaştırma bedelini tespit için, akıl hastalığı veya zayıflığı sebebiyle kısıtlılık kararının alınması için bilirkişiye başvurmak zorunludur.

            Diğer durumlarda ise bilirkişi incelemesi ya taraflarca istenir veya hakim tarafından resen karar verilir. Takdir yetkisini kullanan hakim bilirkişi incelemesine gerek olup olmadığına karar verir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi İncelemesi- Bilirkişi sayısının belirlenmesi

             

                        MADDE 267- (1) Mahkeme, bilirkişi olarak, yalnızca bir kişiyi görevlendirebilir. Ancak, gerekçesi açıkça gösterilmek suretiyle, tek sayıda, birden fazla kişiden oluşacak bir kurulun bilirkişi olarak görevlendirilmesi de mümkündür.

            Bilirkişi incelemesi için eğer taraflar isteyecekse hangi konu hakkında inceleme istediklerini açıkça belirterek hakime başvururlar. Hakim eğer talebi kabul ederse bilirkişi giderlerinin yatırılması için 2 haftalık kesin süre verir. Bu süre içinde incelemeyi isteyen taraf bedeli yatırmaz ise karşı taraf miktarı yatırabilir. Hiç bir taraf giderleri yatırmadığı takdirde bilirkişi incelemesini isteyen tarafın artık bu delilden vazgeçtiği kabul edilir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi İncelemesi- Bilirkişilerin görevlendirilmesi

                               MADDE 268- (1) Bilirkişiler, yargı çevresinde yer aldığı bölge adliye mahkemesi adli yargı adalet komisyonları tarafından, her yıl düzenlenecek olan listelerde yer alan kişiler arasından görevlendirilirler. Listelerde bilgisine başvurulacak uzmanlık dalında bilirkişinin bulunmaması hâlinde, diğer bölge adliye mahkemelerinde oluşturulmuş listelerden, burada da yoksa liste dışından bilirkişi görevlendirilebilir.

                        (2) Kanunların görüş bildirmekle yükümlü kıldığı kişi ve kuruluşlara görevlendirildikleri konularda bilirkişi olarak öncelikle başvurulur. Ancak, kamu görevlilerine, bağlı bulundukları kurumlarla ilgili dava ve işlerde, bilirkişi olarak görev verilemez.

                        (3) Bilirkişi listelerinin düzenlenmesine, güncellenmesine ve listede kendisine yer verilmiş olanların liste dışına çıkartılmasına ilişkin esas ve usuller, ilgili bakanlıkların da görüşü alınmak suretiyle, Adalet Bakanlığınca hazırlanacak olan yönetmelikte gösterilir.

            UYAP sistemi üzerinden de bilirkişi tayin edilebilir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişilik görevinin kapsamı

                               MADDE 269- (1) Bilirkişilik görevi, mahkemece yapılan davete uyup tayin edilen gün ve saatte mahkemede hazır bulunmayı, yemin etmeyi ve bilgisine başvurulan konuda süresinde oy ve görüşünü mahkemeye bildirmeyi kapsar.

                        (2) Geçerli bir özrü olmaksızın mahkemece yapılan davete uyup, tayin edilen gün ve saatte mahkemede hazır bulunmayan yahut mahkemeye gelip de yemin etmekten veya süresinde oy ve görüş bildirmekten kaçınan bilirkişiler hakkında, tanıklığa ilişkin disiplin hükümleri uygulanır.

            Bilirkişiler il adli yargı adalet komisyonları önünde yemin ederler mahkemede  ise ettikleri yeminler hatırlatılır. Liste dışı seçilenlere ise mahkeme huzurunda göreve başlamadan önce yemin ettirilir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişiye yemin verdirilmesi

                            MADDE 271- (1) Listelere kaydedilmiş kişiler arasından görevlendirilmiş olan bilirkişilere, il adli yargı adalet komisyonu huzurunda, “Bilirkişilik görevimi sadakat ve özenle, bilim ve fenne uygun olarak, tarafsız ve objektif bir biçimde yerine getireceğime, namusum, şerefim ve kutsal saydığım bütün inanç ve değerlerim üzerine yemin ederim.” şeklindeki sözler, tekrarlattırılmak suretiyle yemin verdirilir. Bu bilirkişilere, görevlendirildikleri her dava veya işte ayrıca yemin verdirilmez; sadece görevlendirme yazısında, bilirkişilere önceden etmiş bulundukları yemine bağlı kalmak suretiyle oy ve görüş bildirmek zorunda oldukları hususu hatırlatılır.

                        (2) Listelere kaydedilmemiş olan kişiler arasından bilirkişiler görevlendirilmişse, kendilerine, görevlendiren mahkemece, huzurda, göreve başlamadan önce, birinci fıkrada belirtilen şekilde yemin verdirilir. Yemine ilişkin tutanak, hâkim, zabıt kâtibi ve bilirkişi tarafından imzalanır.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin görevini yapmaktan yasaklı olması ve reddi

                               MADDE 272- (1) Hâkimler hakkındaki yasaklılık ve ret sebepleriyle ilgili kurallar, bilirkişiler bakımından da uygulanır. Ancak, bilirkişinin, aynı dava veya işte daha önceden tanık olarak dinlenmiş bulunması, bir ret sebebi teşkil etmez.

                       (2) Hâkimler hakkındaki yasaklılık sebeplerinden biri, bilirkişinin şahsında gerçekleşmişse, mahkeme, hüküm verilinceye kadar, her zaman bilirkişiyi resen görevden alabileceği gibi, bilirkişi de mahkemeden, görevden alınma talebinde bulunabilir.

                        (3) Ret sebeplerinden birinin bilirkişinin şahsında gerçekleşmesi hâlinde taraflar, bilirkişinin reddini talep edebileceği gibi, bilirkişi de kendisini reddedebilir. Ret talebi veya bilirkişinin kendisini reddetmesinin, ret sebebinin öğrenilmesinden itibaren en geç bir hafta içinde yapılmış olması şarttır. Ret sebeplerinin ispatı için, yemin teklif edilemez.

                        (4) Görevden alınma, ret ve bilirkişinin kendisini reddetmesine yönelik talep, bilirkişiyi görevlendiren mahkemece dosya üzerinden incelenir ve karara bağlanır. Kabule ilişkin kararlar kesindir. Redde ilişkin kararlara karşı ise ancak esas hakkındaki kararla birlikte kanun yoluna başvurulabilir.

            Ret sebebinin öğrenilmesinden itibaren başlayacak 1 haftalık süre hak düşürücü süredir.

            Bilirkişinin reddi ve hakimin reddi arasındaki fark bilirkişinin aynı davada daha önce tanık olarak dinlenmişse de bu ret sebebi değildir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin görev alanının belirlenmesi

                        MADDE 273- (1) Mahkeme, tarafların da görüşünü almak suretiyle bilirkişinin görevlendirilmesine ilişkin kararında, aşağıda belirtilen hususlara yer vermek zorundadır:

            a) İnceleme konusunun bütün sınırlarıyla ve açıkça belirlenmesi.

            b) Bilirkişinin cevaplaması gereken sorular.

            c) Raporun verilme süresi.

                        (2) Bilirkişiye, görevlendirme yazısının ekinde, inceleyeceği şeyler, dizi pusulasına bağlı olarak ve gerekiyorsa mühürlü bir biçimde teslim edilir; ayrıca bu husus tutanakta gösterilir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişilik görevini kabulle yükümlü olanlar

                        MADDE 270- (1) Aşağıda sayılmış olan kişi ya da kuruluşlar, bilirkişilik görevini kabulle yükümlüdürler:

            a) Resmî bilirkişiler ile 268 inci maddede belirtilmiş bulunan listelerde yer almış olanlar.

            b) Bilgisine başvurulacak konuyu bilmeksizin, meslek veya zanaatlarını icra etmesine olanak bulunmayanlar.

            c) Bilgisine başvurulacak konu hakkında, meslek veya sanat icrasına resmen yetkili kılınmış olanlar.

                        (2) Bu kişiler, ancak tanıklıktan çekinme sebeplerine veya mahkemece kabul edilebilir diğer bir sebebe dayanarak, bilirkişilikten çekinebilirler.

            Bilirkişi kendisine verilen görevi mahkemenin sevk ve idaresi altında yürütür. Bu görevi bizzat yerine getirir. Görev kısmen veya tamamen başka birine bırakılamaz.

            Bilirkişi incelemesini yapması için çeşitli bilgi ve belgelere ihtiyaç duyuyorsa bunları görev alma tarihinden itibaren 1 hafta içinde görevlendirildiği mahkemeden ister.

            Bilirkişi tarafların bilgisine de başvurabilir. Bunun için mahkemeden izin ister ve bir taraf olmadan diğer tarafı dinleyemez.

            Bilirkişi inceleme sonucunu yazılı veya sözlü olarak mahkemeye bildirir. Sözlü olarak bildirimde bilirkişinin açıklamaları tutanağa geçirilir ve kendisine imza ettirilir. Ayrıca bilirkişi yazılı bildirimi UYAP üzerinden de yapabilir. Bunun için e-imzasının olması şarttır.

            Heyet halindeki bilirkişiler oy çokluğu ile karar verirler ve aksi yönde oy kullanan bilirkişiler ayrı birer rapor hazırlayarak sunabilirler.

            Bilirkişi ancak maddi vakıalar üzerinde görüş bildirebilir, hukuki konular hakimi ilgilendirir.

            Bilirkişi incelemesini 3 ay içinde tamamlamalıdır. Gerekli hallerde mahkemece 3 ayı geçmeyen bir kesin süre daha verilebilir.

            Bilirkişi sürelere uymaz veya görevini ihmal ederse mahkemece başka bir bilirkişi atanabilir. Görevden alınan bilirkişiden ise o ana kadar yaptığı çalışmalar hakkında bilgi isteneceği gibi kendisine sağlanan verilerin geri iadesi de istenebilir.

            Mahkeme ihmalkar bilirkişiye ücret ödenmemesine karar verebilir. Onun belirli bir süre görev yapmaması veya bilirkişi listesinden çıkartılması için bölge adliye mahkemesi adli yargı komisyonuna başvurabilir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin görev süresi

                        MADDE 274- (1) Bilirkişi raporunun hazırlanması için verilecek süre üç ayı geçemez. Bilirkişinin talebi üzerine, kendisini görevlendiren mahkeme gerekçesini göstererek, süreyi üç ayı geçmemek üzere uzatabilir.

                        (2) Belirlenen süre içinde raporunu vermeyen bilirkişi görevden alınıp, yerine bir başka kimse, bilirkişi olarak görevlendirilebilir. Bu durumda mahkeme, görevden alınmış olan bilirkişiden, görevden alındığı ana kadar yapmış olduğu işlemler hakkında açıklama yapmasını talep eder ve ayrıca bilirkişinin dizi pusulasına bağlı bir biçimde görevi sebebiyle incelenmek üzere kendisine teslim edilmiş bulunan dosya ve eklerini mahkemeye hemen tevdi etmesini ister. Sözü edilen bilirkişilerin, hukuki ve cezai sorumluluğuna ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, gerekiyorsa, kendilerine ücret ve masraf adı altında hiçbir ödeme yapılmamasına veya gerekçesini göstererek bölge adliye mahkemesi adli yargı adalet komisyonundan o kişinin bilirkişilik görevi yapmaktan belirli bir süre yasaklanmasının yahut listeden çıkartılmasının istenmesine, görevlendirmeyi yapan mahkemece karar verilir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin haber verme yükümlülüğü

                        MADDE 275- (1) Bilgisine başvurulan bilirkişi, kendisine tevdi olunan görevin, uzmanlık alanına girmediğini, inceleme konusu maddi vakıaların açıklığa kavuşturulması ve tespiti için, uzman kimliği bulunan başka bir bilirkişi ile işbirliğine ihtiyaç duyduğunu veya görevi kabulden kaçınmasını haklı kılacak mazeretini bir hafta içinde görevlendirmeyi yapan mahkemeye bildirir.

                        (2) Bilirkişi, incelemesini gerçekleştirebilmek için, bazı hususların önceden soruşturulması ve tespiti ile bazı kayıt ve belgelerin getirtilmesine ihtiyaç duyuyorsa, bunun sağlanması için, bir hafta içinde kendisini görevlendiren mahkemeye bilgi verir ve talepte bulunur.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin görevini bizzat yerine getirme yükümlülüğü

                        MADDE 276- (1) Bilirkişi, mahkemece kendisine tevdi olunan görevi bizzat yerine getirmekle yükümlü olup, görevinin icrasını kısmen yahut tamamen başka bir kimseye bırakamaz.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin sır saklama yükümlülüğü

                        MADDE 277- (1) Bilirkişi, görevi sebebiyle yahut görevini yerine getirirken öğrendiği sırları saklamak, kendisi ve başkaları yararına kullanmaktan kaçınmakla yükümlüdür.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin yetkileri

                        MADDE 278- (1) Bilirkişi, görevini, mahkemenin sevk ve idaresi altında yürütür.

                        (2) Bilirkişi, görev alanı veya sınırları hakkında tereddüde düşerse, bu tereddüdünün giderilmesini, her zaman mahkemeden isteyebilir.

                        (3) Bilirkişi, incelemesini gerçekleştirirken ihtiyaç duyarsa, mahkemenin de uygun bulması kaydıyla, tarafların bilgisine başvurabilir. Taraflardan birinin bilgisine başvurulacağı hâllerde, mahkemece bilirkişiye taraflardan biri bulunmaksızın diğerinin dinlenemeyeceği hususu önceden hatırlatılır.

                        (4) Bilirkişinin oy ve görüşünü açıklayabilmesi için bir şey üzerinde inceleme yapması zorunlu ise mahkeme kararı ile gerekli incelemeyi yapabilir. Bu işlemin icrası sırasında taraflar da hazır bulunabilir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişi açıklamalarının tespiti ve rapor

                        MADDE 279- (1) Mahkeme, bilirkişinin oy ve görüşünü yazılı veya sözlü olarak bildirmesine karar verir.

                        (2) Raporda, tarafların ad ve soyadları, bilirkişinin görevlendirildiği hususlar, gözlem ve inceleme konusu yapılan maddi vakıalar, gerekçe ve varılan sonuçlarla, bilirkişiler arasında görüş ayrılığı varsa, bunun sebebi, düzenlenme tarihi ve bilirkişi ya da bilirkişilerin imzalarının bulunması gerekir. Azınlıkta kalan bilirkişi, oy ve görüşünü ayrı bir rapor hâlinde de mahkemeye sunabilir.

                        (3) Mahkeme, bilirkişinin oy ve görüşünü sözlü olarak açıklamasına karar verirse, bilirkişinin açıklamaları tutanağa geçirilir ve tutanağın altına bilirkişinin de imzası alınır. Kurul hâlinde görevlendirme söz konusu ise bilirkişilerin bilgilerine başvurulan hususu hemen aralarında müzakere etmelerine imkân tanınır ve müzakere sonucunda açıklanan oy ve görüş, tutanakla tespit edilip; tutanağın altı, bilirkişilere imza ettirilir.

                        (4) Bilirkişi, raporunda ve sözlü açıklamaları sırasında, hukuki değerlendirmelerde bulunamaz.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişi  raporunun verilmesi

                       

                        MADDE 280- (1) Bilirkişi, raporunu, varsa kendisine incelenmek üzere teslim edilen şeylerle birlikte bir dizi pusulasına bağlı olarak mahkemeye verir; verildiği tarih rapora yazılır ve duruşma gününden önce birer örneği taraflara tebliğ edilir.

                                  

                                   BİLİRKİŞİ RAPORUNA İTİRAZ

            Mahkeme bilirkişi raporunda eksik kısımların tamamlanmasını isteyebileceği gibi muallakta olan kısımların sözlü olarak açıklanmasını da isteyebilir. Ayrıca yeni bir rapor hazırlanmasını da isteyebilir.

            Taraflar da bilirkişi raporunun kendilerine tebliğinden itibaren 2 hafta içinde eksik kısımların tamamlanması, net olmayan hususların açıklanmasını ayrıca yeni  bir bilirkişi atanarak yeniden rapor oluşturulmasını isteyebilirler.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişi raporuna itiraz

                        MADDE 281- (1) Taraflar, bilirkişi raporunun, kendilerine tebliği tarihinden itibaren iki hafta içinde, raporda eksik gördükleri hususların, bilirkişiye tamamlattırılmasını; belirsizlik gösteren hususlar hakkında ise bilirkişinin açıklama yapmasının sağlanmasını veya yeni bilirkişi atanmasını mahkemeden talep edebilirler.

                        (2) Mahkeme, bilirkişi raporundaki eksiklik yahut belirsizliğin tamamlanması veya açıklığa kavuşturulmasını sağlamak için, bilirkişiden, yeni sorular düzenlemek suretiyle ek rapor alabileceği gibi, tayin edeceği duruşmada, sözlü olarak açıklamalarda bulunmasını da kendiliğinden isteyebilir.

                        (3) Mahkeme, gerçeğin ortaya çıkması için gerekli görürse, yeni görevlendireceği bilirkişi aracılığıyla, tekrar inceleme de yaptırabilir.

            Hakim bilirkişinin hazırladığı raporu serbestçe değerlendirir. Rapor yönünde karar vermek zorunda değildir. Aksi yönde de karar verebilir fakat bu aksi yönde karar verirken gerekçelerini açıklaması hukuk etiği açısından daha tercih edilir bir durumdur.

            Yargıtay ise bilirkişi raporunun aksi yönünde karar vermektense bilirkişinin değiştirilmesi gibi yanlış bir düşünce içerisindedir. Bu durum hakim yerine bilirkişiyi koymakta hakimin konumuna zarar vermektedir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin oy ve görüşünün değerlendirilmesi

                        MADDE 282- (1) Hâkim, bilirkişinin oy ve görüşünü diğer delillerle birlikte serbestçe değerlendirir.

           

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişi gider ve ücreti

                        MADDE 283- (1) Bilirkişiye, sarf etmiş olduğu emek ve mesaiyle orantılı bir ücret ile inceleme, ulaşım, konaklama ve diğer giderleri ödenir. Bu konuda, Adalet Bakanlığınca çıkarılacak ve her yıl güncellenecek olan tarife esas alınır.

                                    BİLİRKİŞİNİN SORUMLULUĞU

            Bilirkişi TCK hükümlerince kamu görevlisi sayılır. Görevinden dolayı ona karşı işlenen suçlar ve onun görevi ile ilgili işlediği suçlarda kamu görevlilerine ait hükümler uygulanır.

            Bilirkişi hakim yardımcısı olarak kabul edildiği için hukuki sorumluluğu hakimin sorumluluğuna benzer düzenlenmiştir. Yani; bilirkişinin kasten veya ağır ihmal ile hazırladığı gerçeğe aykırı rapor hükme esas alınmış ve bundan kişiler zarar görmüş ise zararın tazmini için direk bilirkişiye değil devlet aleyhine tazminat davası açabilirler. Davadan tazminat ödenmesi kararı çıkarsa devlet bilirkişiye rücu eder.

            Tazminat davası raporun hükme esas alındığı mahkeme ilk derece ise bölge adliye mahkemesinde, bölge adliye mahkemesi ise, Yargıtay'da açılır. Devletin açacağı rücu davası ise tazminat davasının açıldığı mahkemedir.

            Rücu davasında zaman aşımı ödeme tarihinden itibaren 1 yıldır. Ancak bilirkişi gerçeğe aykırı raporu kasten düzenlemiş ise cezai zamanaşımı uygulanır.

            Bilirkişinin raporunun gerçeğe aykırı olduğunun tespiti ile beraber yargılama iade edilir. Davanın görülmesine baştan itibaren başlanır.

            Bilirkişinin kasten gerçeğe aykırı rapor düzenlediği iddiası hakkında delil yokluğundan başka bir sebeple ceza kovuşturmasına başlanamamış veya karar verilememiş ise bu hukuk mahkemesinde yargılamanın iadesi davasını açmak için engel değildir. İlgili taraf hukuk mahkemesinde yargılamanın iadesi davası açabilir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin ceza hukuku bakımından durumu

                        MADDE 284- (1) Bilirkişi, Türk Ceza Kanunu anlamında kamu görevlisidir.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Bilirkişinin hukuki sorumluluğu

                        MADDE 285- (1) Bilirkişinin kasten veya ağır ihmal suretiyle düzenlemiş olduğu gerçeğe aykırı raporun, mahkemece hükme esas alınması sebebiyle zarar görmüş olanlar, bu zararın tazmini için Devlete karşı tazminat davası açabilirler.

                        (2) Devlet, ödediği tazminat için sorumlu bilirkişiye rücu eder.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Davaların açılacağı mahkeme

                        MADDE 286- (1) Devlet aleyhine açılacak olan tazminat davası, gerçeğe aykırı bilirkişi raporunun ilk derece mahkemesince hükme esas alındığı hâllerde, bu mahkemenin yargı çevresi içinde yer aldığı bölge adliye mahkemesi hukuk dairesinde; bölge adliye mahkemesince hükme esas alındığı hâllerde ise Yargıtay ilgili hukuk dairesinde görülür.

                        (2) Devletin sorumlu bilirkişiye karşı açacağı rücu davası, tazminat davasını karara bağlamış olan mahkemede görülür.

            HMK- İspat ve deliller- Bilirkişi incelemesi- Rücu davasında zamanaşımı

                        MADDE 287- (1) Devlet, ödediği tazminat nedeniyle, sorumlu bilirkişiye, ödeme tarihinden itibaren bir yıl içinde rücu eder. Hükme esas alınan bilirkişi raporu kasten gerçeğe aykırı olarak düzenlenmişse, bu durumda, ceza zamanaşımı süresi uygulanır.